Biblioteki wiejskie i fundusz sołecki

Zrównoważony rozwój polskiej wsi, o którym mówimy dzisiaj, opiera się na zupełnie nowych założeniach niż jeszcze kilkanaście lat temu. Rolnictwo i kwestie ekonomiczne przestają być dominującymi tematami  – dużo większą wagę przykłada się do rozwoju społecznego, animacji lokalnych społeczności, rozwijania postaw aktywnego obywatelstwa. Spośród wielu programów i narzędzi, które mają prowadzić w tym kierunku, jednym z najciekawszych jest fundusz sołecki.

Fundusz sołecki to wyodrębnione z budżetu gminy pieniądze, przeznaczone do wykorzystania przez mieszkańców danego sołectwa. O tym, na co zostaną wydane, decyduje się w głosowaniu podczas zebrania wiejskiego. Według założeń twórców tego mechanizmu, ma on służyć wspieraniu rozwoju społeczności lokalnej.

Fundusz sołecki – narzędzie lokalnego rozwoju

Samorządność i lokalna demokracja opierają się przede wszystkim na uczestnictwie mieszkańców. Jest to szczególnie istotne w małych miejscowościach, gdzie można mieć realny wpływ na wszystko, co się dzieje, często natomiast ten wpływ jest ograniczany. Zasada pomocniczości, na której oparty został cały system polskiego samorządu, mówi, że należy pozostawić możliwie dużo kompetencji na szczeblu lokalnym – w sołectwie, osiedlu czy gminie. Dopiero kiedy jednostka administracyjna (lub pomocnicza) nie jest w stanie podołać wykonaniu danego zadania, powinna je przejąć administracja wyższego szczebla.

Jednym z zadań własnych gminy jest wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej. Wydaje się, że samorząd to zazwyczaj przede wszystkim „samorządowcy”, a nie samorządni mieszkańcy. Wprowadzenie funduszu sołeckiego ma na celu między innymi powrót do głównej idei przyświecającej tworzeniu systemu samorządowego w Polsce – realizowania zasady pomocniczości.

Fundusz sołecki według Ustawy o funduszu sołeckim z 20 lutego 2009 roku wprowadzany jest w prawie połowie gmin w Polsce. Ma on służyć poprawie życia mieszkańców, być narzędziem lokalnej zmiany, zachętą do aktywności obywateli i obywatelek na terenach wiejskich. Wiele jest przykładów na to, że decyzje dotyczące wydawania środków publicznych podejmowane lokalnie są najbardziej efektywne. Nie ulega wątpliwości, że to właśnie mieszkańcy wiedzą, co jest dla nich najlepsze.

Już wcześniej, przed wejściem w życie Ustawy, w wielu miejscach w Polsce wprowadzane były środki sołeckie – mniejsze lub większe kwoty przeznaczane dla każdego sołectwa, w zależności od możliwości finansowych gminy i potrzeb poszczególnych wsi. Wieloletnie doświadczenia pokazują, że możliwość bezpośredniego podejmowania decyzji na temat wydatkowania środków faktycznie pobudza, integruje i rozwija lokalne społeczności.

Według obowiązującej ustawy uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego corocznie podejmuje rada gminy, w terminie do końca marca roku poprzedzającego rok, w którym nastąpi realizacja przedsięwzięcia. Następnie, do 31 lipca, rada gminy podaje sołtysom informacje na temat kwot przysługujących poszczególnym sołectwom, które to kwoty oblicza się na podstawie podanego w ustawie algorytmu. Mieszkańcy sołectwa mają czas do 31 września na podjęcie podczas zebrania wiejskiego decyzji co do przeznaczenia środków z funduszu. Wnioski, po przejściu pozytywnie weryfikacji wójta lub burmistrza, są wpisywane do budżetu gminy na rok kolejny.

Przedsięwzięcia realizowane w ramach funduszu sołeckiego mogą być różnego typu, muszą jednak równocześnie spełniać trzy poniższe warunki:

    *   służyć poprawie życia mieszkańców;
    *   być zgodne ze strategią rozwoju gminy;
    *   należeć do zadań własnych gminy

Biblioteka – centrum lokalnego rozwoju

Biblioteki wiejskie pełnią bardzo istotną rolę w społeczności lokalnej – stanowią lokalne centra kultury, wiedzy i lokalnego życia. Biblioteka stanowi przestrzeń publiczną, w której można się spotkać – w wielu miejscowościach jest to jedyne miejsce tego rodzaju. W bibliotece coraz częściej można nieodpłatnie skorzystać z Internetu, a nawet nauczyć się, jak z niego korzystać. Bardzo istotna jest rola bibliotekarki czy bibliotekarza – osoby, która jest wykształcona, ma kompetencje w różnych dziedzinach i często wykonuje zdecydowanie więcej zadań niż wynika to z jej zakresu obowiązków.  Te dodatkowe funkcje nierzadko dotyczą tak istotnych dziedzin, jak podstawowa pomoc prawna i obywatelska (pisanie wniosków, pism urzędowych itp.)

Fundusz sołecki idealnie wpisuje się w profil biblioteki wiejskiej jako centrum rozwoju. W ramach funduszu sołeckiego można wesprzeć działanie biblioteki funkcjonującej w sołectwie, na przykład poprzez zakup książek lub różnego rodzaju materiałów edukacyjnych, a nawet sprzętu multimedialnego (wśród zadań własnych gminy wymienia się również wspieranie kultury, w tym bibliotek i innych instytucji kultury). W bibliotece można również w ramach funduszu sołeckiego organizować różnego rodzaju kursy, imprezy i spotkania. Zazwyczaj nie są to duże kwoty, więc na pewno nie zaspokoją wszystkich potrzeb biblioteki. Warto jednak dostrzec w funduszu sołeckim możliwość finansowania działań, na które wcześniej nie udawało się zabezpieczyć środków.

Korzystajmy z ustawy – fundusz sołecki jest dla nas!

Rozwój lokalny może być skuteczny i włączać wiele obywatelek i obywateli, o ile opiera się na różnych filarach i zmierza w różnych, interesujących dla poszczególnych grup kierunkach. Ważna jest świadomość własnych praw i możliwości, w tym również sposobów pozyskiwania środków na działania. Warto łączyć istniejące możliwości, zasoby i pomysły, tak aby efekt był możliwie interesujący i długofalowy. Warto, aby rozwijająca się biblioteka wiejska korzystała z możliwości, jakie daje fundusz sołecki.

Każda gmina i każda wieś jest inna. Podobnie każda biblioteka wiejska ma inne potrzeby, inne zasoby i możliwości. Nie chodzi o to, żeby zmuszać wszystkie sołectwa czy biblioteki do realizowania jednego modelu rozwoju. Wręcz odwrotnie – o to, żeby powstały modele na tyle uniwersalne, aby każda miejscowość mogła z nich korzystać tak, jak tego potrzebuje, dopasowywać modele do swoich potrzeb, a nie dopasowywać się do modelu. Fundusz sołecki jest niewątpliwie jednym z narzędzi, które dają możliwości takiego rozwoju.

Wydaje się, że nowy typ otwartej, zinternetyzowanej biblioteki, która stanowi centrum kultury, idealnie wpisuje się w założenia funduszu sołeckiego, a fundusz sołecki w wielu punktach może odpowiadać potrzebom bibliotek. Dlatego warto pomyśleć o tym, jak fundusz sołecki może wesprzeć bibliotekę wiejską oraz jak biblioteka wiejska w swoich działaniach może wesprzeć instytucję  funduszu sołeckiego i obywatelskiego uczestnictwa w sferze publicznej.

 

Barbara Klimek

Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich

Tekst Biblioteki Wiejskie i fundusz sołecki ukazał się na stronie Programu Rozwoju Bibliotek